De hemelschijf van Nebra is een van de belangrijkste archeologische vondsten van de afgelopen eeuw. In 1999 werd de schijf door illegale schatzoekers ontdekt in Midden-Duitsland, maar na een avontuurlijke odyssee wist archeoloog Harald Meller hem veilig te stellen om er nader onderzoek naar te kunnen doen. De bronzen schijf met gouden versierselen blijkt de oudste bekende voorstelling van de kosmos ter wereld. Het is het sensationele bewijs dat 3600 jaar geleden in het hart van Europa een vooralsnog onbekende, hoogontwikkelde cultuur heeft bestaan.
In dit boek schetst Meller samen met historicus Kai Michel niet alleen de spectaculaire gang van zaken rond de vondst van de schijf, maar ook de contouren van een fabelachtig prehistorisch imperium, dat tot nu toe volkomen onbekend was. Het rijk van Nebra was uitgestrekt en machtig, en onderhield contacten van Stonehenge tot aan Egypte en Mesopotamië. Zijn heersers lieten zich bijzetten onder enorme grafheuvels.
De hemelschijf van Nebra levert ons de sleutel tot een vrijwel spoorloos verdwenen wereld, waarin de ideeën over goden, macht en kosmos ingrijpend veranderden. Het bestaan van deze beschaving betekent een fundamentele herijking van de gangbare historische opvattingen.
Kai Michel (1967) is historicus en wetenschapsjournalist. Samen met Carel van Schaik schreef hij de bestseller Het oerboek van de mens.
Harald Meller (1960) is archeoloog en directeur van het museum voor prehistorie in Halle an der Saale. Zijn vondst van de schijf van Nebra geniet internationale erkenning.
Tijs Goldschmidt bekleedde de Eugène Dubois wisselleerstoel (2021) aan de Universiteit Maastricht en sprak in die hoedanigheid met studenten over leven en werk van Eugène Dubois, de allereerste paleo-antropoloog die fossiele resten vond van een mensensoort die al op Java rondliep lang voordat - omstreeks 250.000 jaar geleden - Homo sapiens ontstond. Tegenwoordig wordt gedacht dat het om Homo erectus ging. Dubois deed volgens sommige vooraanstaande onderzoekers briljant en Nobelprijswaardig werk. Goldschmidt schreef een essay over Dubois, over de verdiensten van deze gravende arts-/anatoom voor de paleo-antropologie, en over het belang van Indonesiërs als Raden Saleh, een Javaans edelman, voor het uiteindelijke succes van Dubois.
Dankzij het Dubois-archief kregen Goldschmidt en zijn studenten de beschikking over een aantal ongepubliceerde brieven van Dubois. Een selectie ervan is in dit boek opgenomen. De studenten reageerden op deze brieven met werk over de vondsten van Dubois, het wetenschappelijke web waarin hij opereerde, en de spanning tussen geloof en wetenschap. Ze gaan in op de vaak desastreuze invloed van koloniale grootmachten op de lokale bevolking. Tropische ecologie, de invloed van exoten op lokale ecosystemen, de oorzaken van klimaatverandering, het leven van jagers en verzamelaars en de rol van spel waren onderwerp van discussie tijdens de gastcolleges.
Met teksten van Tijs Goldschmidt, Eugène Dubois, Vincent Bijman, Eva-Britt Rongen, David Dixon en Anna Moriarty Linthorst.
Applications, possibilities, and limitations of handheld XRF in art conservation and archaeology.
Over the last decade the technique of X-ray fluorescence has evolved, from dependence on laboratory-based standalone units to field use of portable and lightweight handheld devices. These portable instruments have given researchers in art conservation and archaeology the opportunity to study a broad range of materials with greater accessibility and flexibility than ever before.
In addition, the low relative cost of handheld XRF has led many museums, academic institutions, and cultural centres to invest in the devices for routine materials analysis purposes. Although these instruments often greatly simplify data collection, proper selection of analysis conditions and interpretation of the data still require an understanding of the principles of x-ray spectroscopy. These instruments are often marketed and used as 'point and shoot' solutions; however, their inexpert use can easily generate deceptive or erroneous results.
This volume focuses specifically on the applications, possibilities, and limitations of handheld XRF in art conservation and archaeology. The papers deal with experimental methodologies, protocols, and possibilities of handheld XRF analysis in dealing with the complexity of materials encountered in this research.
Contributors:
J. Aimers (State University of New York), T. Barrett (University of Iowa), A. Bezur (The Museum of Fine Arts, Houston), R. Brill (Corning Museum of Glass), F. Casadio (Art Institute of Chicago), M. Donais (Saint Anselm College), D. Farthing (State University of New York), J. Furgeson (University of Missouri), D. George (Saint Anselm College), B. Kaiser (Bruker Elemental), A. Kaplan (Getty Conservation Institute), J. Lang, (University of Iowa), J. Mass (Winterthur Museum), C. Matsen (Winterthur Museum), C. McGlinchey (Museum of Modern Art), H. Neff (California State University Long Beach), C. Patterson (Getty Conservation Institute), R. Shannon (Bruker-Elemental), A. Shugar (Buffalo State College), J. Sirois (Canadian Conservation Institute), D. Smith (National Gallery of Art), D. Stulik (Getty Conservation Institute), K. Trentelman (Getty Conservation Institute), N. Turner (Getty Conservation Institute), F. Paredes Umaña (University of Pennsylvania), B. Voorhies (University of California), J. Wade (National Science Foundation)
For all archaeological artefactual evidence, the study of the provenance, production technology and trade of raw materials must be based on archaeometry. Whereas the study of the provenance and trade of stone and ceramics is already well advanced, this is not necessarily the case for ancient glass. The nature of the raw materials used and the geographical location of their transformation into artefacts often remain unclear. Currently, these questions are addressed by the use of radiogenic isotope analysis. With the specific information the technique provides, archaeologists can further their understanding of the of ancient glass production, based not only on typo-morphological features but also on exact scientific methods. The book captures the state of the art in this rapidly advancing field. It includes methodological papers on isotope analysis, innovative applications of several isotope systems to current questions in glass and glaze research, and advances in the knowledge of the economy of vitreous materials.
The Sagalassos Archaeological Research Project has made interdisciplinary practices part of its scientific strategy from the very beginning. The project is internationally acknowledged for important achievements in this respect. Aspects of its approach to ancient Sagalassos can be considered ground-breaking for the archaeology of Anatolia and the wider fields of classical and Roman archaeology.
Now that its first project director, Professor Marc Waelkens - University of Leuven -, is at the stage of shifting practices, from an active academic career to an active academic retirement, this volume represents an excellent opportunity to reflect on the wider impact of the Sagalassos Archaeological Research Project. The contributors to the honorific publication build on the methods and practices of interdisciplinary archaeology from a wide variety of angles, in order to highlight the crucial role of interdisciplinary research for creating progress in the interpretation of the human past or nurture developments in their own disciplines. In particular, the contributors consider how the parcours of the Sagalassos Project helped to pave their ways.
Contributors are international authorities in the field of Anatolian and classical archaeology, bio-archaeology, geo-archaeology, history and cultural heritage.
nterdisciplinary study on the role of earthquakes in the eastern Mediterranean. Does the "Minoan myth" still stand up to scientific scrutiny? Since the work of Sir Arthur Evans at Knossos (Crete, Greece), the romanticized vision of the Cretan Bronze Age as an era of peaceful prosperity only interrupted by the catastrophic effects of natural disasters has captured the popular and scientific imagination. Its impact on the development of archaeology, archaeoseismology, and earthquake geology in the eastern Mediterranean is considerable. Yet, in spite of more than a century of archaeological explorations on the island of Crete, researchers still do not have a clear understanding of the effects of earthquakes on Minoan society. This volume, gathering the contributions of Minoan archaeologists, geologists, seismologists, palaeoseismologists, geophysicists, architects, and engineers, provides an up-to-date interdisciplinary appraisal of the role of earthquakes in Minoan society and in Minoan archaeology - what we know, what are the remaining issues, and where we need to go.
A well-preserved early Middle Palaeolithic site set against a wider northwestern European context
The shift from Lower to Middle Palaeolithic in northwestern Europe (dated to around 300,000-250,000 years ago) remains poorly understood and underexplored compared to more recent archaeological transitions. During this period, stone tool technologies underwent significant changes but the limited number of known sites and the general low spatio-temporal resolution of the archaeological record in many cases has impeded detailed behavioural inferences.
Brickyard-quarrying activities at Kesselt-Op de Schans (Limburg, Belgium) led to the discovery and excavation of a well-preserved early Middle Palaeolithic level buried beneath a 10 m thick loess-palaeosol sequence. The present volume offers a comprehensive report on the site, dated to around 280,000 years ago, set against a wider northwestern European context. An in-depth study of the lithic assemblage, including an extensive refitting analysis, provides detailed information on the technological behaviour of prehistoric hominins in the Meuse basin during this crucial time period.
Sommigen beweren dat hij stierf van de kou, anderen dat hij omkwam van de honger en nog anderen zeggen dat de homo sapiens hem uitroeide. Maar hoe kwam de neanderthaler nu écht aan zijn einde? In dit boek gaan paleoantropologe Silvana Condemi en wetenschapsjournalist François Savatier op zoek naar het antwoord dat al decennialang wetenschappers en historici in de ban houdt. Hun boek, ondertussen in vijfentwintig talen vertaald, leest als een whodunit. Hoofdstuk na hoofdstuk volgen ze diverse sporen, sluiten pistes uit en boren er andere aan om zo een eeuwenoude puzzel te reconstrueren. Te midden dat minutieuze speurwerk strooien ze kwistig verhalen rond over de solidariteit die ervoor zorgde dat de neanderthaler het twintigduizend generaties uithield, over overleven in ijstijden en het eten van mensenvlees, maar ook ... over de vermenging van de neanderthaler met de homo sapiens en de daaruit volgende genetische band tussen 'ons' en 'hem'. Populaire wetenschap van de bovenste plank. Rijkelijk geïllustreerd.
Vertaald uit het Frans door Boudewijn Deckers. Oorspronkelijke titel: Néandertal, mon frère: 300.000 ans d'histoire de l'homme, Flammarion, 2019.
The art world is a multi-billion-dollar industry which captures world headlines on a regular basis, for both good and bad reasons. This book deals with one of the most-discussed areas of controversy: high-profile objects that have experts arguing about their veracity. Some may have been looted, others may be fakes, some may be heavily restored or misattributed. Often, in these cases, analytical science is called on to settle a dispute. The authors of this book have decades of experience in this field, working on a range of objects dating from prehistory to the twentieth century. They present seven of the most famous cases from the Getty Kouros to the Turin Shroud - some of which are still contested, and examine how a few words from a connoisseur or scientist can make a virtually valueless object worth hundreds of millions. And vice versa.
Dat de klassieke wereld onuitwisbare sporen heeft nagelaten in de onze, is duidelijk. Maar wat is er nu werkelijk overgebleven van het gedachtegoed en de prestaties van toen?
In dit rijkgeïllustreerde boek neemt archeoloog Leonard Rutgers de lezer mee op een fascinerende ontdekkingsreis langs een groot aantal bekende en minder bekende etappes in de geschiedenis van de antieke wereld. Aan de hand van archeologische vondsten vertelt hij helder en meeslepend over deze nog altijd relevante tijd, waarin originele denkers en doeners telkens opnieuw voor verrassende ontwikkelingen zorgden.
Van het Parthenon tot sjoemelmummies, van het Colosseum tot het voedselpatroon van de eerste christenen, en van een uitzonderlijke houten teenprothese tot een rabbijn die aan piraterij doet, alles komt voorbij. In de handen van Rutgers is het verleden springlevend en verbazingwekkend actueel.
The capacity to mount stone tools in or on a handle is considered an important innovation in past human behaviour. The insight to assemble two different materials (organic and inorganic) into a better functioning entity indicates the presence of the required mental capacity and technological expertise. Although the identification of stone tool use based on microscopic analysis was introduced in the 1960s, distinguishing between hand-held and hafted tool use has remained a more difficult issue. This volume introduces a methodology, based on a systematic, in-depth study of prehension and hafting traces on experimental stone artefacts, which allows their recognition in archaeological assemblages. The author proposes a number of distinctive macro- and microscopic wear traits for identifying hand-held and hafted stone tools and for identifying the exact hafting arrangement. Tested hafting arrangements vary according to the articulation between stone tool and handle, and to the raw materials and fixation agents used. Tool uses include various motions and worked materials. This largely experimental investigation concludes in a blind testing of the reliability of the method itself, showing that a wider application of the designed method has the potential to contribute significantly to our understanding of technological changes and evolutions and past human behaviour.
In 2014 werden de fundamenten van de gaskamers van het nazivernietigingskamp Sobibor blootgelegd. Voor Ivar Schute was dit de climax van een jarenlange reis door een kampenlandschap. Hij onderzocht barakken, massagraven, gaskamers en liep tegen een hoop vragen aan. Mag een archeoloog zomaar opgraven in een vernietigingskamp? Is dat wetenschap of forensisch onderzoek? Wat moeten we doen met de graven, kelders en funderingen die worden blootgelegd? Aan wie behoren de vondsten die archeologen doen? Hoe ga je om met Holocaustontkenners? Ivar Schute geeft antwoord op deze vragen aan de hand van een archeologische tocht van Nederland tot in de eenzame bossen van Oost-Polen. Hij laat zien dat een archeoloog met een andere blik naar de Holocaust kijkt: archeologisch onderzoek in een dergelijke context is eerder verbonden met een proces van gedenken dan het leveren van wetenschappelijke bewijzen.
In de schaduw van een nachtvlinder is een zeer persoonlijke en indringende zoektocht naar de sporen van een pijnlijk verleden.
Ivar schute (1966) werkt al bijna dertig jaar als archeoloog in de monumentenzorg. Hij specialiseerde zich daarbij in de archeologie van de Tweede Wereldoorlog en voerde onderzoek uit in Kamp Amersfoort, Vught, Westerbork, Bergen-Belsen, Treblinka, Sobibor en in tal van kleinere kampen.
Since 1990, the ancient city of Sagalassos in southwestern Turkey has been the focus of an interdisciplinary archaeological research project coordinated by the Katholieke Universiteit Leuven. The papers collected in this volume reveal how the meticulous systematic and interdisciplinary reconstruction of the ecology and economy of the site and its territory has enhanced our understanding of the ancient settlement and its inhabitants beyond the traditional aspects of classical archaeology in Asia Minor. Highlighting geo-archaeological, archaeometrical, and bio-archaeological work performed within the framework of excavations and surveys between 1996 and 2006, this important book's insights greatly enhance the promotion of real interdisciplinarity in classical archaeology.
Als je wilt weten hoe oud een boom is, moet je zijn ringen tellen. Maar die jaarringen kunnen je veel meer vertellen dan dat. Dendrochronologie, de wetenschappelijke studie van jaarringen, levert een niet te onderschatten bijdrage aan ons begrip van de klimaatgeschiedenis van de aarde, de invloed ervan op de menselijke beschavingen in de afgelopen tweeduizend jaar en de complexe interactie tussen mens en natuur. In dit meeslepende boek neemt topwetenschapper Valerie Trouet je mee op een reis rond de aarde, van haar lab in Arizona tot afgelegen dorpen in Afrika en radioactieve bossen in Rusland. Aan de hand van verrassende verhalen - zoals hoe zonnevlekken piraten beïnvloeden, het geheim achter het imperium van Dzjengis Khan, het verband tussen de Egyptische farao's en vulkanen, ja zelfs de rol van olijven in de val van het Romeinse Rijk - laat ze zien hoe de studie van bomen ons ontzettend veel kan leren over de mens, zijn geschiedenis en zijn toekomst. 'Ik ben een dendroklimatoloog. Aan de hand van jaarringen bestudeer ik het klimaat uit het verleden en de invloed ervan op ecosystemen en samenlevingen. In dit boek wil ik ook de verhalen van mijn collega-dendrochronologen meenemen en tonen hoe de dendrochronologie zich vanuit haar nederige begin heeft ontwikkeld tot een van de belangrijkste instrumenten om de complexe interacties tussen bossen, mensen en het klimaat te bestuderen. De rode draad in dit boek is de geschiedenis van houtgebruik en ontbossing, die dendrochronologen in staat heeft gesteld het verleden te bestuderen en een bijdrage te leveren aan de leefbaarheid van onze planeet in de toekomst. De reis verloopt via allerlei omwegen en zit vol verrassingen. Ik spreek over houtcellen die kleiner zijn dan de diameter van een mensenhaar en over straalstromen die op dezelfde hoogte als vliegtuigen over het hele noordelijk halfrond razen. Ik verbind die twee met elkaar door middel van verhalen over piraten, marsmannetjes, samoeraikrijgers en Dzjengis Khan. Kortom: ik vertel jaarringverhalen die mij fascineren. Waarom? Omdat ik denk dat er behoefte aan is in het huidige klimaat van wantrouwen en onverschilligheid jegens wetenschappelijke ontwikkelingen. Ik hoop dat u in het beste geval een kleine tinteling van opwinding voelt wanneer u iets nieuws opsteekt uit dit boek. Het is dezelfde tinteling die ons wetenschappers prikkelt om door te gaan met ons werk.' Winnaar Jan Wolkers Prijs 2020 voor het beste Nederlandstalige natuurboek
