Filter
Athenaeum
-
Immanuel Kant, de belangrijkste filosoof van de moderne tijd, werd driehonderd jaar geleden geboren maar zijn revolutionaire denken is nog steeds actueel. Kant verklaarde de oorsprong van ons planetenstelsel, kwam tot een nieuw fundament voor de metafysica en formuleerde de categorische imperatief. Hij was een pionier op het gebied van kosmopolitisme en het idee van menselijke waardigheid. Zijn denken heeft niet alleen de filosofie en de wetenschap gevormd, maar ook de Duitse grondwet en de Verenigde Naties. In dertig korte hoofdstukken beschrijft Marcus Willaschek de vele facetten van Kants revolutie in het denken, die de mens in het middelpunt van de wereld plaatst. Zijn beschrijvingen zijn doorweven met biografische en historische miniaturen, zodat ook een beeld ontstaat van Kant in zijn tijd. Tegelijkertijd wordt de huidige relevantie - en soms ook de problematische aard - van zijn filosofie duidelijk.
-
Het werk van de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) blijkt decennia na zijn dood nog actueel en verrassend. Het stelt onverwachte vragen over onder meer neoliberalisme, identiteitspolitiek en medische wetenschap in tijden van pandemie. Ook postuum verschijnen er nog geregeld teksten van hem, die ons dwingen het bestaande beeld bij te stellen.
Dit Elementaire Deeltje behandelt Foucaults leven, zijn belangrijkste ideeën en zijn bijdragen aan de geschiedschrijving en filosofie. Op een toegankelijke wijze bespreekt het zijn werk over taal en kennis, zijn analyse van discipline, waanzin en straf, de geschiedenis van de seksualiteit en de postuum verschenen werken en colleges. -
Een korte, heldere beschrijving van bewustzijn is
vrijwel onmogelijk te geven, maar we weten allemaal
hoe het `voelt' om ons ergens van bewust te zijn. Hersenwetenschappers
en filosofen proberen dit raadsel
te ontrafelen door uit te zoeken hoe het bewustzijn
werkt en wat het precies doet.
Dit Elementaire Deeltje geeft een actueel overzicht
van de belangrijkste overwegingen, argumenten,
theorieën en experimenten over het bewustzijn. Kunnen
we ooit begrijpen hoe uit elektrische activiteit in
de grijze cellen van ons brein een rijke binnenwereld
van kleuren, geuren en gedachten ontstaat? Of blijft
bewustzijn een wetenschappelijk mysterie? -
Anderhalve eeuw na zijn dood blijkt Søren Kierkegaard nog altijd een hoogst actuele filosoof, psycholoog, theoloog en ethicus. Er zijn duizenden boeken en artikelen over hem geschreven. Veel lezers ervaren de kennismaking met zijn werk als een persoonlijke verandering.
Wie was Kierkegaard? Waarom verbrak hij zo dramatisch zijn verloving? Wat leerde hij van Socrates, Mozart en de romantici? Wat zegt hij over vrijheid, angst, liefde, schuld en waarheid? Hoe werd hij grondlegger van het existentialisme en is hij ook te lezen `zonder God'? -
Een aforisme van Heraclitus, `De Natuur houdt ervan
zich te verbergen', houdt de westerse filosofie al bijna
vijfentwintig eeuwen bezig. De Franse filosoof Pierre
Hadot schreef in 2004 een geschiedenis van de westerse
filosofie in het perspectief van dit aforisme en het
beeld van de sluier van Isis. Moet de mens zich heer en
meester maken van de natuur, of kan niemand de sluier
van de geheimen van de natuur oplichten, behalve
de dichter en de kunstenaar?
Pierre Hadot neemt de lezer mee op een boeiende
en leerzame reis door de westerse filosofie om te
ontdekken wat natuur betekent en hoe de mens zich
daartoe verhoudt. Een thema dat sinds Hadot dit boek
schreef alleen maar actueler is geworden. -
In zijn beroemde studie over de kapitalistische samenleving noemt Herbert Marcuse de moderne mens `eendimensionaal'. Massamedia, reclame en managementdenken scheppen een individu dat in de ban is van `valse verlangens' naar goederen en bezit. Consumentisme heeft grote maatschappelijke gevolgen: het kritisch bewustzijn wordt lamgelegd, niemand droomt nog van een nieuwe wereld, maar van een nieuwe koelkast.Marcuse pleit voor de `grote weigering': door zich bewust te worden van alle vormen van manipulatie kan de moderne mens zich bevrijden van zijn aangeprate verlangens.De eendimensionale mens (1964) had veel invloed op de rebellerende studenten in de jaren zestig en zeventig. Het behoort tot de standaardwerken van de tweede helft van de twintigste eeuw. Nu onze tijd door digitalisering in toenemende mate bepaald wordt door consumentisme, is het weer brandend actueel.
-
Hannah Arendt (1906-1975) neemt in de geschiedenis van de filosofie een unieke plaats in. Ze heeft de filosofie verrijkt met een nieuwe kijk op zowel het actieve als het contemplatieve leven en met een politieke theorie die draait om pluralisme en het vermogen om opnieuw te beginnen. Haar analyses over het totalitarisme, antisemitisme en het kwaad zijn in hun invloed haast ongeëvenaard.Op basis van haar belangrijkste werken en essays biedt dit Elementaire Deeltje een ingang in Arendts veelzijdige en onverminderd actuele denken.
-
Filosofen hebben de reputatie zoekers én vinders van waarheid te zijn, maar hoe komen zij eigenlijk tot hun uitspraken? Wat zit er in hun gereedschapskist, hoe gaan ze te werk en wat rechtvaardigt hun bevindingen?
Suzanne Metselaar en Allard den Dulk gingen in gesprek met tien vooraanstaande Nederlandse filosofen, om zo het ambacht van de filosofie te beschrijven. Aan de hand van hun eigen werkzaamheden gaan de geïnterviewde denkers in op de manieren waarop je kunt filosoferen en welke methoden, technieken en instrumenten je hiervoor gebruikt. Ze leggen uit hoe ze op ideeën komen en welke taken en verantwoordelijkheden een filosoof heeft. Dit levert verrassende, uiteenlopende, en soms zelfs tegenstrijdige interviews op, die getuigen van de veelzijdige praktijk van een weerbarstige discipline.