Zephyr van Auke Hulst is het eerste deel van de prachtige nieuwe Spoorslag-reeks.
Drieënvijftig uur, zo lang doet de California Zephyr erover om van Chicago, Illinois, te rijden naar Emeryville, Californië, een voorstadje van San Francisco. Het is een treinreis dwars door het Amerikaanse binnenland: de maïsvelden van Iowa, de Rocky Mountains, de leegte van Nevada en de toppen van de Sierra Nevada. De Zephyr, wat westenwind betekent, voert schrijver Auke Hulst langs adembenemende landschappen, maar het is een reis die ook tot nadenken stemt: over de wereld vóór en na corona, over het Amerika dat er was, is en dat het dreigt te worden, over een leven dat nooit meer hetzelfde kan zijn. Want vallen de verschroeiende hitte, de kritieke waterstand van de Colorado River en de frictie aan boord die wordt veroorzaakt door materiaal- en personeelstekort te negeren? En hoe nu te kijken naar Hulsts laatste reis vóór corona, met een luxetrein door Tanzania en Zambia, terwijl nieuws doorsijpelde over een nieuw virus?
Zephyr is memoir en beschouwing ineen, van de hand van een van de beste reisschrijvers van Nederland, Auke Hulst. Lees meer Lees minder

Treinen en schrijven zijn al lang met elkaar verbonden. Stap in en reis mee in de prachtige nieuwe reeks Spoorslag.

Bij twijfel, altijd noord van Sien Volders is het tweede deel van de nieuwe Spoorslag-reeks.

De Far North Line brengt je naar Thurso, het meest noordelijke station van Schotland. De spoorlijn stopt, maar de reis voert verder naar het noorden. Sien Volders stapt uit de realiteit, verzinkt in een nieuw verhaal, leert personages kennen in ruisloze uren. In een mengvorm van reisverslag en kortverhaal beschrijft ze wat in het hoofd ontstaat wanneer het landschap aan haar blik voorbijglijdt.

Bij twijfel, altijd noord van Sien Volders is een zinnelijk verhaal, helder van taal en vol ruige Schotse natuur.

Van de hoogst gelegen Tibetaanse Qinghai-spoorlijn tot de luxueuze Oriënt Express - Een reis om de wereld in 80 treinen is een ode aan reizen per trein en aan de unieke blik op de wereld die dat geeft.

Monisha Rajesh, Britse journalist en doorgewinterde treinreiziger, maakte met haar vriend een onvergetelijke reis die haar in zeven maanden bijna twee keer rond de aarde bracht: van Londen tot Kazachstan en van Canada tot de vlaktes van Mongolië. Terwijl ze vriendschappen sloot en verhalen uitwisselde met hilarische, irritante en innemende reizigers genoot ze van de adembenemendste uitzichten.

Rajesh voert de lezer mee en doet geanimeerd verslag van het dagelijks leven, de geschiedenis en de cultuur van de landen die ze bezoekt en viert het reizen per trein in al haar glorie.

'Je raakt definitief geïnspireerd!' - Marie Claire

`Rajesh is een rijzende ster binnen het genre. Ze schrijft aanstekelijk, ziet alles en luistert naar iedereen. Ze is grappig als ze dat wil en serieus als het moet.' - Daily Mail

`Een heerlijk boek vol schitterende vergezichten, hilarische ontmoetingen en ongure types, en dat alles ineen!' - The Times

'Een van de beste manieren om de wereld te zien: nooit te snel, nooit te langzaam. Haar reis doet waar treinen goed in zijn: tot de kern komen. Bereid je voor op een zeer fijne rit.' - Michael Palin Lees meer Lees minder

Waarom verlaat een vader zijn gezin om zes maanden lang alleen 4286 kilometer dwars door Amerika te lopen? Tim Voors beschrijft zijn voettocht over de Pacific Crest Trail van Mexico naar Canada. Tijdens zijn tocht door de bergen ondergaat Tim intense angst, ervaart hij dat pijn ook voldoening kan geven, leert hij te genieten van alleen-zijn en wordt het eindelijk leeg in zijn hoofd. Hij ontwikkelt een hartstochtelijke romance met de wildernis, maakt nieuwe vrienden en moet zich constant aanpassen aan de onvoorspelbaarheid van het weer en de natuur. Tim Voors neemt je mee door de fysieke, mentale en spirituele fases van deze lange tocht door de wildernis. Klim in zijn rugzak en leer dat alleen-zijn je heel veel kan opleveren en een burn-out kan voorkomen. Lees meer Lees minder

Wie ben je geworden als je tien jaar alleen de wereld over gereisd hebt? En waar is thuis? Is reizen weglopen? Is het een talent of kun je het leren? Geëmigreerd naar de Franse Alpen met haar Franse geliefde en hond maakt beroepsreiziger Iris Hannema de stand van haar leven op. Via Mexico-Stad, Japan, Burkina Faso, Samoa, IJsland, De Filipijnen, Tahiti en Frankrijk daalt ze af naar het fundament van reizen: is het mogelijk een ander te worden? Bestaat `de reiziger'? En wat is toch de aantrekkingskracht van tijdelijkheid?

In de veelgeprezen boeken Baltische zielen en De gloed van Sint-Petersburg dompelde Jan Brokken de lezer onder in de verhalen en cultuur van steden en plaatsen. En zijn reislust reikt veel verder, evenals zijn kennis over kunst en geschiedenis. Dat komt tot uiting in het rijk geïllustreerde Stedevaart, waar in twintig non-fictieverhalen steeds een plaats en een persoon, meestal een kunstenaar, centraal staan. Onder leiding van Brokken reist de lezer naar het Bologna van schilder Giorgio Morandi, het Venetië van een boekbinder en het Düsseldorf van beeldend kunstenaar Joseph Beuys. We bezoeken het Parijs van componist Erik Satie, het Vilnius van schilder en componist Mikalojus Ciurlionis en het Bilbao van architect Frank Gehry, ontmoeten Gustav Mahler in Amsterdam, de moeder van Italo Calvino in Cagliari en cellist Anner Bijlsma in Washington dc. In het meest persoonlijke verhaal neemt Brokken ons mee naar een schilderij van Meindert Hobbema, een jeugdliefde en Middelharnis. In Stedevaart brengt Jan Brokken zijn bevlogen vertelkunst en grote liefde voor kunst en cultuur tot een gloedvolle symbiose. Lees meer Lees minder

In 'Nieuwsgierigheid als kompas' volgen we Janneke Kuysters en Wietze van der Laan, die samen een ultieme wereldreis maken met hun zeiljacht. Ze hadden alles op een rijtje. Totdat ze besloten dat het genoeg was en hun levens achter te laten om op wereldreis te gaan, met hun zeiljacht Anna Caroline. Acht jaar lang reisden ze de wereld rond over alle oceanen en zeeën, langs Europa, Afrika, Azië en Australië. In dit autobiografisch reisverhaal lees je over deze prachtige reis, over de lijnen losgooien en kiezen voor een ander leven, over genieten en het uiterste uit het leven halen. Maar bovenal lees je over het ontdekken van nieuwe mensen, plekken en ontmoetingen. 'Nieuwsgierigheid als kompas' is een inspirerend reisverhaal voor de armchair traveller van nu én de wereldreiziger van de toekomst. Lees meer Lees minder

Voor zijn reizen door Rusland kon Michel Krielaars zich geen betere gids wensen dan Anton Tsjechov. De grote Russische schrijver wist als geen ander de aard van zijn land en landgenoten te doorgronden. Hij zag luiheid, dronkenschap, ontrouw, racisme en antisemitisme, maar ook veerkracht en relativeringsvermogen. Met Tsjechovs blik reist Krielaars zijn held achterna. Hij spreekt arbeiders, winkeliers en boeren, die moeite hebben te overleven in een archaïsche maatschappij, en ontmoet ook burgemeesters, oppositiepolitici, artsen en leraren, die hun uiterste best doen hun land te veranderen. Het resulteert in een bewogen en weemoedig verslag van een land dat in beweging probeert te komen, maar nog altijd vastgeroest zit in een mentaliteit die in veel opzichten dateert uit de
Middeleeuwen.

Waarom heet de brede laan die naar de Sint-Pieter leidt de Straat van de Verzoening? Wat heeft de Via dei Fori Imperiali, waarlangs de oude keizerfora liggen, met Mussolini te maken? En hoe kun je uit de naam Piazza Navona opmaken wat er onder het plein verborgen ligt?
In haar sprankelende reisgids Via Roma laat Willemijn van Dijk je dwalen door de straten van de Italiaanse hoofdstad. Achter de straatnamen van Rome gaat de eeuwenlange geschiedenis van de stad aan de Tiber schuil. Via de straatnaambordjes dwaal je door de geschiedenis en langs het werelderfgoed van Rome, van Romulus tot Mussolini en van het Colosseum tot het hypermoderne Museo dell'Ara Pacis. Via Roma is een onmisbaar boek voor iedere Italiëganger.

Willemijn van Dijk is oudhistorica en schrijfster. Ze werkte een aantal jaar als adjunct-hoofdredacteur van De smaak van Italië; in 2012 begon ze Orpheus kijkt om, een blog over Rome en de oudheid. Eerder publiceerde ze onder andere de reisgidsen Puglia, Bed & Breakfasts en charmehotels in Italië en De Smaak van Rome. Lees meer Lees minder

In koffiehuizen, variététheaters en nachtbrakerskroegen of slenterend langs de straten van Wenen, Berlijn en Parijs ontmoette Joseph Roth (1894-1939) tijdens het interbellum kleurrijke types die hij in beroemd geworden krantenreportages vereeuwigde. In deze portretten snijdt hij maatschappelijke thema's aan die frappante gelijkenissen vertonen met de problemen van onze tijd, zoals de politieke en economische crisis, de discriminatie van minderheden en religieus fanatisme. Zelfs de kwestie rond Zwarte Piet komt aan de orde. Tijdens zijn emigrantenjaren wilde Roth een essayreeks publiceren voorzien van houtsneden van Frans Masereel, maar geen enkele uitgever was daarin geïnteresseerd. Hoezeer het werk van Masereel met dat van Roth verwant is, wordt in De blonde
neger en andere portretten alsnog overtuigend zichtbaar.

`Dat was ooit een mens. Noemde zich evenbeeld van god, kroon der schepping, en liep rechtop en met zijn voeten door het stof waaruit hij gemaakt was. Hij ging vrijer dan de leeuw, keek moediger dan de tijger en sloeg zijn blik op naar de vlucht van de adelaar en naar de sterren van de kosmos. Lees meer Lees minder

Japan is voor veel mensen een mysterieus en fascinerend land. Zo ook voor reisschrijver Gijs van Middelkoop.

Met een magisch visitekaartje in de hand vertrekt Gijs naar Japan, samen met zijn vriendin Aimée. Met de fiets verkennen ze het subtropische eiland Kyushu, waar ze een tocht maken van meer dan duizend kilometer. En fascinerend is het zeker!

Na Kyushu denken ze wel klaar te zijn voor Tokyo, en met de fiets en de kogeltrein reizen ze verder op Honshu.
Aan vragen intussen geen gebrek. Klopt het eigenlijk wel dat Japanners zo hard werken? Waarom buigen ze zo vaak? En hoe kan in zo'n overvol land, alles toch zo ordelijk verlopen? Wat is het geheim van Japan?

Langzaam maar zeker komen ze erachter, dat veel dingen in Japan toch net even anders zijn, dan ze op het eerste gezicht lijken.
Daarmee wordt 'Japanners komen nooit te laat' een spannend, onderhoudend en hilarisch reisverhaal.

Eén waarschuwing: als je aan dit boek begint, leg je het niet meer weg! Lees meer Lees minder

Al jaren trekt Tosca Niterink er met haar vaste dans- en wandelpartner Annie op uit, liefst naar een weinig voor de hand liggende plek. Kamperen in Patagonië, wandelen tussen de knoflookvelden in Zuid-Korea, een geheel verzorgde busreis naar Tsjernobyl of de Ganges afvaren: nergens deinzen deze amateurpelgrims voor terug. Ze begeven zich onder de amish, bezoeken een penispark en worden India uitgezet vanwege belediging van het staatshoofd.
Tosca Niterink doet op dolkomische wijze verslag van al deze avonturen, want waar ze ook is: De poncho must go on.

`Berichten uit de vallei' van Stefan Brijs is een tijdloos verslag van een streek waar de natuur nog veel te bieden heeft, maar tegelijk al veel aan het verliezen is. In dit vervolg van het alom geprezen `Andalusisch logboek' concentreert Brijs zich in vier seizoenen lang op de natuur in het zuiden van Spanje, waar hij sinds 2014 woont. Vanuit zijn schrijfhut op een heuvelflank observeert hij het leven in de vallei en beschrijft hij met oog voor elk detail in vaak lyrische, soms kritische stukken de pracht maar ook de teloorgang van wat hij door zijn raam ziet.

`Scheepsberichten' van Rob Biersma is een bevlogen reisverhaal en zeilvertelling ineen.
Biersma, bioloog en schrijver, zeilde met zijn schip Rissa solo van Rotterdam naar Paramaribo, en via de Caraïben terug. De lange dagen en doorwaakte
nachten brengt hij door in het gezelschap van dolfijnen, orka's en walvissen, maar vooral samen met grote en kleine zeevogelsoorten. Ogenschijnlijk rijgen de dagen zich aaneen, maar in werkelijkheid is geen dag hetzelfde. Wel stuurde hij dagelijks het thuisfront mails via de satelliettelefoon. De groep ontvangers breidde zich steeds verder uit, gezien Biersma's oog voor de natuur en zijn fijne manier van vertellen.

Copsford, veelvuldig aanwezig en een inspiratiebron in De wilde stilte van Raynor Winn, is een buitengewoon boek. Copsford is het klassieke verhaal van Walter J.C. Murray. Begin jaren twintig huurde hij een vervallen huisje zonder stromend water of elektriciteit op het platteland van Sussex, ver weg van zijn stadsleven. De meeste ramen waren kapot, het was vies, donker en vol met ratten. Hij kocht een kwast en een emmer in het dorp, dwong de ratten zich terug te trekken en richtte Copsford in met slechts enkele meubelstukken. De plaatselijke postbode vond een hond voor hem, en met zijn nieuwe metgezel begon hij zijn omgeving te verkennen. Hij verdiende de kost met het verzamelen, drogen en verkopen van de kruiden die hij lokaal vond, zoals kleefkruid, agrimonie, ogentroost en duizendblad. Het is echter niet alleen het verhaal van een landelijke idylle - het leven op Copsford was moeilijk, en Murray schuwt de incidentele verschrikkingen van de natuur niet. Lees meer Lees minder

In De doe-het-zelf-maatschappij vertelt journalist Femke van Zeijl boeiende verhalen over Nigeria, stuk voor stuk nuchter, empatisch en vol humor.

Op een vroege ochtend in Lagos ziet Femke van Zeijl - gezeten aan haar schrijftafel - een waterreservoir rakelings langs haar raam naar beneden storten. Dit incident en vooral de nasleep ervan brengen direct aan het licht hoezeer het dagelijks leven in deze miljoenenstad verschilt van het leven in de Nederlandse maatschappij. Terwijl Van Zeijl nog zit te bedenken welke gemeentelijke dienst ze zou moeten bellen, hebben haar buren al minstens twee oplossingen bedacht en zijn ze aan de uitvoering ervan begonnen.

In Nigeria zijn burgers grotendeels op zichzelf aangewezen. Van Zeijl illustreert wat dit betekent voor de mensen om haar heen en voor zichzelf, in prachtige, onderzoekende antropologische verhalen, met liefde en humor opgetekend. Maar ze romantiseert niet. Mensen in welvaartsstaten zouden heel wat kunnen leren van de manier waarop mensen in Lagos omgaan met tegenslag. Tegelijkertijd zouden haar stadsgenoten ondanks hun uit nood geboren zelfredzaamheid stuk voor stuk tekenen voor meer sociale zekerheid, recht, onderwijs, zorg en een overheid waarop je kunt rekenen.

`Deze hommage aan de zelfredzaamheid van de bewoners van Lagos leest als een levensles voor ons allemaal.' - Bram Vermeulen, journalist Lees meer Lees minder

In Boom in een winters bos vertelt Gerrit Jan Zwier over elfjes, hunebedden en landschappen. Als oudere jongere verdiepte Scandikenner Gerrit Jan Zwier zich opnieuw in de Romantiek en het romantisch levensgevoel aan de hand van twee Noorse kunstenaars, Johan Christian Dahl en Theodor Kittelsen. Dahl is bekend geworden als landschapschilder, Kittelsen als trollentekenaar. Op reis door Denemarken en vanwege corona noodgedwongen door zijn boekenkast en zijn geest bezoekt Zwier de plaatsen die hen inspireerden. Het resultaat is een breed uitwaaierend boek over Scandinavië, Faust, de sprookjes van Andersen, een ontmoeting met een bergtrol en een verstilde maannacht in het Drentse Balloo.

Onderweg naar alle landen van de wereld beleeft Boris Kester het ene na het andere avontuur. Uiteindelijk steekt hij bij Cullaville de grens over naar zijn laatste land.

Aan de hand van zestien verhalen neemt De lange weg naar Cullaville je mee naar onder andere Jemen, Congo, Nauru en Afghanistan. Dankzij zijn rijke beschrijvingen laat de auteur je zien hoe het is om in ongewone landen te reizen.
Zijn verhalen zijn meeslepend en onderhoudend, adembenemend en ontroerend. Ondertussen laat hij je nadenken over de risico's van reizen en de allesbepalende invloed van het lot.

De lange weg naar Cullaville is allereerst bedoeld voor wie van reizen houdt en wellicht zelf van plan is om alle landen van de wereld te bezoeken. Het is beslist ook een aanrader voor iedereen die nieuwsgierig is naar ongebruikelijke bestemmingen en daar liever over wil lezen. Eén ding is zeker: dit boek zal je anders naar de wereld laten kijken. Lees meer Lees minder

Genomineerd voor Bob den Uyl Prijs 2006
Samenvatting
Reis door het meest corrupte land van Afrika

Corruptie is slecht, polygamie is vrouwonvriendelijk en zwarten zijn proud to be black. Toch? Ja, wel volgens ons in het Westen, maar niet volgens de inwoners van Nigeria en andere Afrikaanse landen.

Gerbert van der Aa maakte sinds 1989 acht lange reizen door Nigeria met meer dan 135 miljoen mensen het volkrijkste land van Afrika. In maart en april dit jaar was hij er voor het laatst. Soms reisde hij erheen met het vliegtuig, soms met oude Nederlandse autos waarmee hij dwars door de Sahara trok om ze aan het eind van de tocht in Afrika te verkopen teneinde de reis te kunnen betalen.

De auteur maakt de lezer deelgenoot van zijn hilarische en ontnuchterende avonturen. Hij laat zien dat Nigerianen geen moeite met slavernij hebben, dat de sharia uitermate populair is, dat ook veel christenen de islamitische wet steunen, dat Shell door Nigerianen wordt geïntimideerd en dat veel jonge migranten hun trip naar Europa als een soort ontdekkingsreis zien. In Nigeriaanse toestanden maakt Van der Aa met zijn verrassende verhalen duidelijk dat bijna al onze clichés over Afrika niet kloppen. Lees hier het artikel over Nigeria van Gerbert van der Aa in Elsevier.

Persrecensies
'Met aanstekelijk enthousiasme schrijft hij over de vitaliteit, het improvisatievermogen en de levenslust van al die kleurige mensen die hij ontmoet.' NRC Handelsblad

'Zijn verhalen zijn verfrissend en helder, zetten aan het denken.' de Volkskrant

'De liefde van de auteur voor het weinig mediagenieke Nigeria spat van de pagina's, en hij lijkt er genoegen in te scheppen de bevooroordeelde westerse lezer een lesje te leren. Van der Aa doet dat met geestdrift, humor en relativeringsvermogen.' juryrapport Bob den Uyl Prijs 2006

Nigeriaanse toestanden is een uitzondering op de markt van Nederlandstalige Afrikaboeken, die veelal blijven steken in flauwe reisverhalen en kinderlijk geschreven biografieën.' Trouw

De nadrukkelijk niet-patroniserende toon van de auteur is verfrissend, zijn respect voor het doorzettingsvermogen van de bevolking aanstekelijk.' Reizen

(...) Hilarische en ontnuchterende avonturen.' Brabants Centrum Lees meer Lees minder

Het beeld dat het Westen heeft van islamitische vrouwen blijft eenzijdig: wij vermoeden onder elke hoofddoek een hulpeloos slachtoffer. Dat is veel te vaak het geval, maar vaak genoeg juist níet. Het gaat wereldwijd - stilletjes en gestaag - de goede kant uit. Moslimvrouwen gaan naar school, krijgen minder kinderen, organiseren zich. Zij hebben de politieke islam tegen, maar het maatschappelijk tij mee.
Rob Vreeken ging in de islamitische wereld kijken hoe de emancipatie verloopt. Naast kindbruidjes en mishandelde vrouwen ontmoette hij taxichauffeuses, studentes, arbeidsters in de textielindustrie, carrièrevrouwen met een zwarte chador en moslimfeministes die de Koran uit het hoofd kennen. Velen zetten hun hakken in het zand en komen op voor zichzelf.
Baas in eigen boerka is een realistisch, maar ook optimistisch boek, waarin Vreeken laat zien dat achter de persoonlijke, soms huiveringwekkende verhalen een wereld van geloof, hoop en verandering schuilgaat.
Vreeken kreeg voor zijn reportages over moslimvrouwen de European Journalist Award for Excellence in Journalism.
  Lees meer Lees minder

Miss yellow hair, hello! gaat over reizen. Écht reizen. Het zijn de rauwe, geestige en absurde avonturen van reisjournaliste en wereldreizigster Iris Hannema. Geen reisverhalen waarbij je verlekkerd kunt wegdromen naar exotische vakantiebestemmingen. Want ziek word je toch wel, kamperen doe je in Benin óp de auto, aan corrupte politie in Colombia ontkom je niet, de tijdelijke liefde bedrijf je in Iran midden in de woestijn, en goden vereren met sambaballen is op Cuba heel gewoon. Als je niet van plan bent zelf op reis te gaan, geeft dit boek alle reden om thuis te blijven.

De Nederlander Henk Brugman (1955) woont en werkt sinds eind 2000 in een dorpje ten noorden van Trondheim, samen met zijn vrouw Esther. In een serie persoonlijke obeservaties, geschreven in 2008 en 2009 gunt Brugman de lezer een blik in zijn wereld.
Een wereld waarin hij zich steeds meer thuisvoelt in Noorwegen en tussen de Noren. Op het moment dat hij zich tot Noor laat naturaliseren wordt hij even overvallen door twijfel. Maar beseft al snel dat hij met een Noors paspoort zijn Hollandse roots niet hoeft te verloochenen.
Dit is de tweede bundel met columns van Henk Brugman. De eerste bundel verscheen onder de titel 'Een leven in Noorwegen'.

De Nederlander Henk Brugman (1955) woont en werkt sinds eind 2000 in een dorpje ten noorden van Trondheim, samen met zijn vrouw Esther.

In zijn columns (soms serieus, vaak met een knipoog) gunt Brugman ons een blik in zijn wereld en die om hem heen. Waar hij staat weet hij vaak zelf niet. Is hij een geintegreerde Nederlander die Noorse gebruiken heeft overgenomen, of staat hij met verwondering aan de kant te kijken naar hoe het er in Noorwegen aan toe gaat?

Hoe gaat hij om met de taalproblemen die hij ondervindt, hoe kijkt hij aan tegen de Noorse tradities en gewoontes? En doet hij daaraan mee? Hoe is het om weer even in Nederland te zijn? Zou hij terug willen of heeft hij zijn plek gevonden in Noorwegen? Een boek vol verbazing, verwondering en vertwijfeling, waarin duidelijk wordt dat integreren in een ander land met vallen en opstaan gaat, letterlijk en figuurlijk. Lees meer Lees minder

In Van polder tot Rockies doet Larita Gerrissen verslag van haar emigratie samen met haar partner en hun hele hebben en houden naar het westen van Canada.

Tijdens een ori1105;ntatiereis in 2004 hadden zij de inspirerende omgeving van de Albertan Foothills in de Rocky Mountains ontdekt. Ze besloten te emigreren. Zij vestigden zich daar in 2006 en bouwden er een nieuw leven op samen met hun dochtertje die daar werd geboren.

Larita Gerrissen vertelt over de ervaringen van haar gezin in Canada en doet in alle eerlijkheid verslag van alle ups en downs die zij op haar pad is tegengekomen. Het veelzijdige verslag is uitermate geschikt voor toekomstige emigranten of voor hen die midden in het proces van emigratie zitten. Het geeft een openhartig beeld van een leven dat door een verhuizing naar het buitenland totaal op zijn kop wordt gezet. Ook krijgt de lezer een goede indruk van Alberta, de streek waar zij zijn neergestreken. Lees meer Lees minder